Demir minerali vücudun ihtiyaç duyduğu ve vücutta pek çok önemli işlevi olan eser minerallerden biridir. Demir, özellikle sağlıklı büyüme ve gelişim için oldukça önemlidir. Demir, sadece ülkemizde değil dünya çapında oldukça önemsenen bir mineraldir. Bunun en önemli sebebi demir eksikliği anemisidir. Sadece gelişmemiş değil, gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde de demir eksikliği oldukça yaygındır ve gelecek zamanda daha da yaygınlaşması öngörülmektedir. Bu nedenle demir mineralini tanımak oldukça önemlidir.

Demir Minerali Nedir ve Ne İşe Yarar?

Demir, vücuttaki kırmızı kan hücreleri için oldukça önemlidir. Kırmızı kan hücrelerinin içinde bulunan hemoglobin ve kaslara oksijen sağlayan miyoglobin için vücut demir mineralini kullanır (1). DNA sentezi ve kas metabolizması gibi önemli işlevleri de olan bir elementtir. Ayrıca bazı hormonların oluşturulması için de demir minerali gerekmektedir.

Demiri vücut üretmediği için gıdalardan alınması gerekmektedir. Bu anlamda gıdalardan hem olan ve hem olmayan olmak üzere iki tip demir alınabilmektedir. Hem demir sadece et, kümes hayvanları ve deniz hayvanları gibi sadece hayvanların etlerinde bulunurken, hem olmayan demir ise baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler ve kabuklu yemişler, tohumlar ve tam tahıllarda bulunmaktadır (2).

Demir içeren gıdalar vücuda girdikten sonra oldukça az bir kısmını vücut emer. Bundan dolayı demir yönünden zengin beslenmek önemlidir. Vücuda giren demir, karaciğerde ferritin olarak depolanır ve vücut ihtiyaç duyduğunda kırmızı kan hücreleri yapımı için buradan kana geri salınır (3). Böylelikle vücuttaki kırmızı kan hücreleri yenilenir. Vücudun sağlıklı kalabilmesi için mutlaka yeteri miktarda demire ihtiyaç vardır. Aksi halde vücutta ciddi problemler ortaya çıkabilmektedir.

Demir Düşüklüğü ve Demir Yüksekliği Nedir?

Demir düşüklüğü farklı sebeplerden dolayı vücutta yeteri kadar demirin olmaması demektir. Ancak burada önemli olan demirin düşüklüğünü anemi ile karıştırmamaktır. Demirin düşüklüğünde henüz demir eksikliği anemisinin yaşanmadığı durumlar söz konusudur. Yapılan test sonuçlarında demir bağlama kapasite düşüklüğü tespit edilir. Burada ölçüt vücuttaki transferrin seviyesidir (4).

Demir düşüklüğü; yetersiz beslenme, orak hücre anemisine sahip olma, siroz gibi karaciğer hastalıklarına sahip olma, normalden düşük protein seviyesine sahip olma gibi nedenlerden meydana gelebilmektedir (5). Düşüklüğü ileriki aşamaya taşımamak için tedavi önerilmektedir.

Demir yüksekliği durumu ise demirin düşüklüğü kadar önemlidir. Demir, vücutta çeşitli sebeplerden dolayı karaciğer, deri, kalp, pankreas, eklemler ve hipofiz bezinde birikebilmektedir. Bu birikim tedavi edilemediği zaman doku ve organ hasarlarına sebep olabilmektedir (6). Demir yüksekliği semptomları; yorgunluk ve halsizlik, kilo kaybı, karın ağrısı, ten renginde değişim ve eklem ağrıları olarak ortaya çıkabilmektedir (6). Bir diğer demir yüksekliği durumu ise kırmızı kan hücrelerinin çok kırılgan olduğu için vücuda çok fazla demiri salması durumudur. Bu durumlara da sık kan nakli, alkol bağımlılığı, ailede diyabet, kalp hastalığı veya karaciğer hastalığı öyküsü gibi durumlar sebep olabilmektedir (6). Ciddi komplikasyonlara yol açmaması için demirin yüksekliğinin de tedavi edilmesi gerekmektedir.

Demir Eksikliği ve Belirti Nelerdir?

Demirin eksikliği farklı sebeplerden ortaya çıkabilmektedir. Özellikle uzun süreli demir eksikliği durumunda demir eksikliği anemisi ortaya çıkmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre demirin eksikliğinin en yaygın sebepleri arasında; yetersiz beslenme, folat, B12 ve A vitamini eksiklikleri, bulaşıcı hastalıklar yer almaktadır (7). Dünya çapında beslenme yetersizliğine bağlı olarak hamile olmayan kadınların %33'ü, hamile kadınların% 40’ı ve çocukların %42’si demir eksikliği anemisine muzdariptir (8).

Amerikan Hematoloji Derneği’ne göre demir eksikliği belirtilerinden en sık görülenleri şunlardır:

Açıklanamayan yorgunluk ve enerji eksikliği,
Sarı veya soluk bir cilde sahip olmak,
Açıklanamayan kilo kaybı,
Hızlı kalp ritmi,
Nefes darlığı ve göğüs ağrısı,
Baş ağrısı,
Ağrılı dil,
Buz ve kil yeme isteği,
Kırılgan tırnaklar ve saç dökülmesi (3).

Demirin eksikliği hamilelerde bebek gelişimine olumsuz etki edebilir veya bebeğin sağlığı için tehdit oluşturabilir. Bu nedenle yukarıda sıralanan semptomların görüldüğü durumlarda veya hamilelik döneminde demirin takibi için doktora başvurulması tavsiye edilmektedir.

Detaylı bilgi için Demir Eksikliği Nedir? Demir Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir? ve Kadınlarda, Erkeklerde, Çocuklarda ve Bebeklerde Demir Eksikliği yazlarımızı inceleyebilirsiniz.

Demir Faydaları

Her ne kadar farklı araştırmalar söz konusu olsa da demirin faydaları konusunda kamusal olarak kabul gören Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği (9) referans alınmalıdır. Bu yönetmeliğe göre beslenme referans değerinde belirtilen oranla, 14mg demir içeren takviye gıdalar kullanıldığında 4 yaş ve üzeri sağlıklı bireyler için;

normal enerji oluşum mekanizmasına,
normal kırmızı kan hücrelerinin ve hemoglobinin oluşumuna metabolizmasına,
normal oksijen taşınmasına,
bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna,
yorgunluğun ve bitkinliğin azaltılmasına,
hücre bölünmesine,

katkıda bulunur.

Günlük Demir İhtiyacı Ne Kadar?

Günlük demir ihtiyacı, hastanın yaşına ve tıbbi geçmişine göre belirlenmektedir. Türk Gıda Kodeksi’ne göre takviye edici gıdalarda kullanılan demirin, günlük alınabilecek maksimum miktarı 4-10 yaş arası için 8,5 mg, 11 ve üzeri yaş için ise 17 mg olarak belirlenmiştir (9). Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü’ne göre önerilen günlük demir minerali alım miktarları şu şekildedir (1):

Yaş	Önerilen Miktar (miligram/ mg)
4-8 yaş	10 mg
9-13 yaş	8 mg
14-18 yaş genç erkekler	11 mg
14-18 yaş genç kadınlar	15 mg
Yetişkin erkekler	8 mg
Yetişkin kadınlar	18 mg
51 ya ve üstü yetişkinler	8 mg
Hamile kadınlar	27 mg

En İyi Demir Takviyesi

Demirin eksikliği durumunda veya hamilelik gibi özel durumlarda demir takviyesi arayışı ortaya çıkmaktadır. Günümüzde özellikle artan ihtiyaçtan dolayı çok farklı demir takviyeleri ile karşılaşılmaktadır. En iyi demir takviyesi vücudunuzun ihtiyaçları tespit edildikten sonra doktorunuz tarafından önerilen üründür.

Kaynakça: