Antik Yunan döneminde yaraları tedavi etmek için kullanılan Çinko / Zinc vücudun temel olarak ihtiyaç duyduğu mikro besinlerden biridir (1). Sağlık için gerekli olan çinko, sanayileşmiş ya da gelişmiş toplumlarda genel olarak diyetlerden genel olarak karşılanabilmektedir. Ancak ekonomik koşulların elverişli olmadığı, dengeli beslenmeyi sağlayacak şekilde besine erişimin yeterli olmadığı ülkelerde veya belirli hastalıklara sahip bireylerde, beslenem koşullarına göre çinko eksikliği gözlenmektedir.

Vücuttaki her hücrede bulunan çinkonun, metabolizmaya, sinir fonksiyonlarına, sindirime, cilt sağlığına ve daha pek çok farklı işlevlere katkısı vardır (2). Çinko eksikliği, demir ve iyotla birlikte dünyada en sık görülen eksikliklerden biridir (3). Bu noktada çinko içeren besinler tüketmek veya ihtiyaca uygun bir çinko takviyesi almak önem kazanmaktadır.

Çinko Nedir ve Ne İşe Yarar?

Çinko, sağlıklı kalabilmek için gerekli olan mikro minerallerden biridir. Vücutta en çok, pankreas, böbrekler, karaciğer, kemik, kas ve diğer dokularda bulunmaktadır (4). Vücudun DNA sentezi ve protein üretimi için çinkoya ihtiyacı vardır. Ayrıca cilt sağlığını korumak, tat ve koku duyularının sağlıklı çalışabilmesi için de yeterli miktarda çinko tüketmek gerekmektedir. Çinko aynı zamanda vücutta 300’den fazla enzimin aktivitesi için gereklidir. Öte yandan hücresel bağışıklığı geliştirerek, zararlı bakteri ve virüslerle savaşmaya önemli katkıda bulunmaktadır (5).

Mikrobesin olarak tanımlanan çinkonun en önemli işlevlerinden biri de hamilelik, bebeklik ya da çocukluk döneminde vücudun sağlıklı büyümesi ve gelişebilmesi için kritik bir öneme sahip olmasıdır (6). Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği’nin kılavuzuna göre; çinko eksikliğinde prematür doğum ve düşük doğum ağırlığının görülme riski daha fazladır (3). Çocuklukta ise fiziksel olarak büyümede ve gelişmede gerilik görülebilmektedir.

Bazı besinleri çok sık tüketmek veya bazı hastalıklara sahip olmak çinko emilimini azaltabilmektedir. Çinko eksikliği durumunda tat ve koku kaybından zayıf bir bağışıklığa sahip olabilmeye ya da fiziksel olarak gelişim geriliğine kadar çeşitli belirtiler görülmektedir. Bundan dolayı çinko eksikliğinin ciddiye alınması gerekmekte ve doktorunuzun vea diyetisyeninizin önerisi doğrultusunda diyet ya da takviye yoluyla telafi edilmesi önerilmektedir.

Çinko Faydaları

Çinko önemli işlevlere sahip olduğu gibi pek çok farklı şekilde yarar da sağlayabilmektedir. Yapılan farklı çalışmalarda çinkonun hangi durumlarda olası faydalara sahip olabileceği ortaya konmuştur. Çinko, bağışıklık sistemi için gerekli bir elementtir. Bu nedenle bağışıklık sistemi yönünden dezavantajlı olan bireyler için ya da cilt ülseri olan kişiler için çinko takviyesi faydalı olabilmektedir (6).

Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) araştırmasında göre dünyada çocuk ölümünün en büyük sebeplerinden biri ishaldir. Genellikle gelişmemiş ya da gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşen bu durumda çinko takviyesinin çocuk ishal semptomlarını azaltabileceğini DSÖ ifade etmiştir (7). Öte yandan yaşa bağlı makula dejenerasyonu (AMD) denilen ve görme kaybına neden olabilen hastalıkta da çinko takviyesinin faydalı olabileceği düşünülmektedir. Araştırmaya göre çinko takviyesi alan gönüllülerde makula dejenerasyonuna yakalanma riskini önemli ölçüde azaltabilir (5).

Çinko eksikliği orak hücre hastalıklarında da yaygın olarak görülmektedir. Yapılan bir araştırmada çinko takviyesinin hastalığın semptomlarını azaltmada etkili olduğu ifade edilmiştir. Bir başka araştırmada ise uçuğu olan kişilerce düzenli olarak kullanılan çinko kremi sonrası iyileşmenin daha hızlı olduğu gözlemlenmiştir (2). Ancak yapılan çalışma sonuçları henüz çoğunluk sağlık otoriteleri tarafından onaylanmadığı için tavsiye niteliği taşımamaktadır.

Et, karaciğer, yumurta, deniz ürünleri, süt ve süt ürünleri, kuru baklagiller, yağlı tohumlar tüketerek yeterli miktarda çinkoya sahip olabilirsiniz (4). Ancak çinko eksikliği riskiyle karşı karşıyaysanız ya da ciddi bir çinko eksikliğiniz varsa takviye için doktorunuza danışabilirsiniz.

Her ne kadar farklı araştırmalar söz konusu olsa da çinkonun faydaları konusunda kamusal olarak kabul gören Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği (8) referans alınmalıdır. Bu yönetmeliğe göre beslenme referans değerinde belirtilen oranla, 10mg Çinko içeren takviye gıdalar kullanıldığında 4 yaş ve üzeri sağlıklı bireyler için çinko;

normal asit baz mekanizmasına,
normal karbonhidrat metabolizmasına,
normal DNA sentezine,
makro besin ögeleri metabolizmasına,
yağ asitlerinin normal metabolizmasına (normal serum testesteron konsantrasonunun korunması)
A vitamininin normal metabolizmasına,
normal protein sentezine,
normal kemiklerin korunmasına,
normal saçın korunmasına,
normal tırnakların korunmasına,
normal cildin korunmasına,
bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna,
hücre bölünmesine,

katkıda bulunur.

Çinko Ne Zaman Alınmalı?

Çinko içeren besinleri yeterince tüketmemek çinko ihtiyacını doğuran en temel nedendir. Ancak bazı durumlarda çinko alma ihtiyacı artmaktadır. Ülseratif kolit, Crohn hastalığı, kısa bağırsak sendromu gibi gastrointestinal hastalıklara sahip olan kişiler çinko eksikliği riskine sahiptir. Ayrıca vegan ya da vejetaryen beslenenler çinko içerikli besin tüketseler de biyoyararlanım açısından daha fazla çinkoya ihtiyaç duyabilirler. Öte yandan Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü’ne göre; hamile ve emziren kadınlar, sadece anne sütü ile beslenen bebekler, orak hücre hastalığı olan kişiler ve alkolikler de çinko eksikliği açısından risk altındadır (9). Burada sayılan nedenlerden dolayı çinko eksikliği yaşamanız durumunda doktorunuzun size tavsiye edeceği zamanlarda kullanmanız gerekmektedir.

Günlük takviye olarak alındığında çinko, aç karnına mide bulantısı yapabileceği için genel olarak yemeklerle veya yemeklerden sonra kullanımı önerilmektedir.

Çinko Nasıl Alınır?

Çinko için belirlenmiş günlük alınması gereken miktar yaşa ve cinsiyete göre değişmektedir. Tek başına, ek olarak alınabilecek miktar belirlenmiş olsa da uzun süreli olarak kullanım önerilmemektedir. Bunun en önemli sebeplerinden biri fazla alımda çinkonun toksik etki yaratabilme ihtimalidir. Bu nedenle hekiminiz veya diyetisyeniniz tarafından tavsiye edilen miktarda ve zamanda kullanılmalıdır. Çinkoyu tablet, kapsül veya pastil formunda bulmanız mümkündür (10).

Halihazırda çinko takviyesi kullanıyorsanız, takviyeyi su veya meyve suyuyla alabilirsiniz. Öte yandan demir ve kalsiyum takviyeleri ile aynı anda almanız genel olarak önerilmemektedir.

Çinko Takviyesi

Bağışıklık sisteminin temel yapı taşlarından biri olan çinko, şiddetli bir eksiklik yaşanmadığı durumlarda, günlük olarak multivitaminlerle alınabilir. Çinko yönünden yetersiz bir diyete veya mikro oranlarda eksikliğe sahipseniz multivitaminler sizin için uygun olabilir. Şiddetli eksiklik durumundaki kişilerde çinko takviyesi alımının (yukarıda bahsettiğimiz toksik etki ihtimali de düşünüldüğüne) doktor kontrolünde yapılmasında fayda vardır.

Kaynakça: