Bakır Minerali

Bakır, tıpkı demir, selenyum, çinko gibi vücudun sağlıklı olabilmesi için gerekli bir mikro mineraldir (1). Vücuttaki hemen hemen her hücre tarafından kullanılan bu mineral, demir ve çinko ile birlikte gerekli mineral üçlüsünü oluşturmaktadır (2). Bakır mineralinin genleri aktive etmeden bağışıklık sistemi koruyuculuğuna kadar çeşitli önemli görevleri vardır (3). Bu nedenle bakır eksikliği ciddiye alınması gerekirken, bakırın toksisite özelliğinden dolayı dengeli bir şekilde tüketilmesi önemlidir.

Bakır Minerali Nedir, Ne İşe Yarar?

Bakırın günlük alım düzeyi tam olarak belirlenemeyen ancak günlük olarak 250 mg’ın altında ihtiyaç duyulduğu için mikro mineral olarak tanımlanan, vücutta farklı görevleri olan bir mineraldir (1). Vücudun pek çok farklı işlevi için bakıra ihtiyacı vardır.

Beslenme referens değeri olan günlük 1mg tüketildiğinde Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği’ne göre bakır minerali;

• normal bağ dokularının korunmasına,
• enerji oluşum metabolizmasına,
• saç pigmentasyonunna,
• cilt pigmentasyonuna
• bağışıklı sisteminin normal fonksiyonuna

katkıda bulunur (4).

Farklı kaynaklarda bakır enzimlerinin vücuttaki önemli işlevlerinden bazıları ise şu şekilde belirtilmiştir:

• Kırmızı kan hücrelerinin üretiminde rol alması,
• Kalp atış hızı ve kan basıncının düzenlenmesi,
• Demir emilimine yardımcı olması,
• Prostatit ve prostat iltihabının önlenmesi,
• Beyin, kalp gibi organların gelişimine yardımcı olması,
• Bağışıklık sistemini aktive etmede yardımcı olması,
• Sinir iletimi ve bağ dokusu gibi çeşitli fizyolojik durumları düzenlemesidir (5, 6).

Vücudun yeteri kadar bakırı alamadığı durumlarda pek çok farklı rahatsızlıklar ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle bakır eksikliği belirtileri yaşanması durumunda vücuttaki bakırın seviyesini kontrol ettirmekte yarar vardır.

Bakır Minerali Özellikleri

Bakır, öncelikle sağlıklı bir vücuda sahip olmak için gerekli bir mineraldir. Bebek büyümesi, kemik gücü, kolesterol ve glikoz metabolizması, kalp kası kasılması ve beyin gelişimi için oldukça önemlidir. Bu nedenle hamile kadınlar veya yeni doğan bebekler gibi bakır eksikliği riski taşıyan bireylerin bakırı dengeli bir şekilde tükettiğinden emin olması gerekmektedir (7).

Bakırın faydaları üzerine yapılan araştırmalar devam etmektedir. Ancak şu ana kadar yapılan araştırmalarda olası faydalar raporlanmıştır. Yapılan araştırmalara göre bakır takviyesi almak kardiyovasküler hastalık riskini azaltabilmektedir. Ancak bu çalışmanın kanıtlanması için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır (3). Diyet ya da takviye ile alınan bakırın bir başka özelliği ise alzheimer hastalığına karşı iyi gelebilmesidir. Bazı araştırmalara kanlarında daha yüksek bakır bulunan kişilerin alzheimer hastalığı riskinin daha düşük olduğunu ifade etmiştir. Ancak bu sonuç için daha fazla sağlık otoritesinin onayına ihtiyaç duyulmaktadır (3). Öte yandan Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Tıp Kütüphanesinde yayınlanan bir başka çalışmada ise çinko, bakır ve demir şeklinde uygulanan multimineral takviyesinin osteoporoza iyi gelebileceği raporlanmıştır (8).

Yeteri kadar kanıt taşımayan çalışmalardan birkaçı ise şiddetli akne vakalarında yarar sağlayabileceği, diş plağı sorununda bakırlı bir solüsyonla çalkalamanın dişlere iyi gelebileceği, yarayı iyileştirmede daha etkili olabileceği şeklinde çıktılar vermiştir. Ancak bu konuların daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır (9).

Bakır minerali özellikleri açısından çok yönlüdür. Antik zamanlardan itibaren geleneksel olarak pek çok farklı hastalık için kullanılmaya devam etmektedir. Vücuttaki pek çok farklı işlevde görev alan bakırın modern çağda da şifalı olduğu inancı devam etmektedir. Özellikle eldiven, bilezik gibi aksesuarların enfeksiyonlarla savaşacağına ve iltihaplı hastalıklara da iyi gelebileceğine dair yaygın görüşler olsa da bunları kanıtlayabilecek yeterli sayıda çalışma henüz yoktur (10).

Bakırla ilgili bilinmesi gereken en önemli özellik bakırın toksisite yapabilme durumudur. Bakır zehirlenmesi farklı sebeplerden kaynaklanabilir. Bakır minerali vücutta kalıtsal olarak birikebileceği gibi, alınan fazla takviyelerde bakır zehirlenmesine yol açabilmektedir. Mutfakta kullanılan bakır eşyaların içinde uzun süre kalan besinleri tüketmek de bakır zehirlenmesine sebep olabilmektedir. Mide bulantısı, kusma, ateş, sarılık, karın bölgesinde yanma hissi, ağızda metalik tat bakır fazlalığı belirtilerinden birkaçıdır (11). Tedavi edilmediği takdirde ölümcül olmaması için bir an önce müdahale edilmesi gerekmektedir.

Bakır Eksikliği ve Belirti Nelerdir?

Gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde genel olarak insanlar diyetlerden yeteri kadar bakır minerali almaktadır. Ancak bazı özel koşullarda, yetersiz beslenmede veya aşırı çinko alımı durumlarında bakırın eksikliği ortaya çıkabilmekte ve sağlığı olumsuz etkileyebilmektedir (5). Bakırı yeterince alamayan insanlar farklı hastalık riskleri taşımaktadırlar. Bakır eksikliği belirtileri şu şekilde sıralanabilir;

• Yorgun ve halsiz hissetme,
• Demir eksikliği anemisine sahip olma,
• Yürüme zorluğu,
• Soğuklara karşı hassaslaşma,
• Tiroid hormon seviyelerini düşmesi,
• Ten renginde değişiklik (12).

Bakır eksikliği sebebi eğer emilime bağlı bir hastalıktan kaynaklanıyorsa bakır zehirlenmesi olasılığına karşı mutlaka doktor takibinde olunması gereklidir. Özellikle glutensiz beslenme biçimine sahip olan çölyak hastalarının bakır minerali takibine ihtiyaç vardır. Ayrıca genetik bir bozukluk olan Menkes hastalığında da bakırın kontrol edilmesi gerekmektedir. Son olarak yüksek dozda çinko alan kişilerin bakır eksikliği yaşama riski bulunduğu için bakır düzeylerine baktırmaları gerekmektedir (13).

Bakır Eksikliğinde Görülen Hastalıklar Nelerdir?

Bakırın eksikliği, yetersiz beslenmeden kaynaklanabileceği gibi, emilim bozukluklarından da kaynaklanabilmektedir. Bakırı yeterince alamayan bireyler, kalp ve dolaşım sorunları, pankreas ve böbrek işleyişinde komplikasyonlar, kemik anormallikleri, anemi gibi farklı rahatsızlıklarla karşı karşıya gelme riskini taşımaktadırlar (2). Uzun süreli bakır eksikliğine maruz kalma halinde en çok görülen komplikasyonlar pansitopeni, anemi ve ataksidir (14).

Pansitopeni; vücuttaki kırmızı ve beyaz kan hücrelerinin aynı zamanda trombosit seviyesinin de düşüklüğünü ifade etmektedir. Bağışıklık sistemini olumsuz etkileyebilmektedir. Anemi ise kandaki kırmızı kan hücrelerinin düşük olduğu bir durumdur. Son olarak ataksi, vücut kontrol hareketinin kaybını ifade etmektedir. Öte yandan kemik gelişimi ile ilgili sorunlarda veya saç ve deride pigment kayıpları gibi durumların sebebi yine bakırın eksikliği olabilmektedir (14).

Bakır Minerali Günlük Alınması Gereken Miktar

Bakırın ihtiyacı yaşa ve sahip olunan tıbbi geçmişe göre değişmektedir. Türk Gıda Kodeksi’ne göre günlük olarak maksimum alınabilecek bakır minerali dozu; 4-10 yaş arası 1000 (μg) ve 11 ve üzeri yaş arası ise 2000 (μg) dir (4). Maksimum olarak değil ancak günlük yeterli alım miktarları ise şöyledir;

Yukarıda belirtilen günlük alım ihtiyaçları herhangi bir tıbbi geçmişi göz önünde bulundurulmamaktadır. Bu nedenle bakırın eksikliği durumunda doktorun tavsiyesi ile birlikte hareket etmek önemlidir.

En İyi Bakır Takviyesi

Tüm vitamin ve minerallerde olduğu gibi bakırın eksikliğini besinler yoluyla tamamlamak en iyisidir. Diğer taraftan takviye alınması gerekliliğinde ise en iyi bakır takviyesi, vücudunuzun ihtiyaçları tespit edildikten sonra doktorunuz tarafından önerilen üründür.

Kaynakça:

1. Vitaminler, Mineraller ve Sağlığımız
2. Copper is essential for good health in humans, animals and plants
3. Copper - Fact Sheet for Consumers
4. Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği
5. Copper and Nutrition: Why It's Good For You
6. Copper | Linus Pauling Institute | Oregon State University
7. The Health Benefits of Copper
8. Low serum levels of zinc, copper, and iron as risk factors for osteoporosis: a meta-analysis
9. Copper
10. What Is a Copper Supplement?
11. Copper Toxicity: What Is It and What Are the Signs?
12. 9 Signs and Symptoms of Copper Deficiency
13. Copper - Health Professional Fact Sheet
14. Copper Deficiency: Symptoms, Treatment, and More

Uyarı Metni