Çok eski zamanlardan beri kullanılan ve kullanılmaya devam eden ginseng, değerli bir kök olarak kabul edilmektedir. Hem geleneksel Asya tıbbında hem de Kızılderili tıbbında yaygın olarak kullanılmıştır (1). Günümüzde ise geleneksel tıbbın yaygın olarak kullanıldığı yerlerde değerli bir bitki olmaya devam etmektedir. Şifalı bir bitki olarak kabul edilen ginsengler farklı renk, şekil ve formda olabilmektedir. Asya ginsengi (Panax Ginseng) ve Amerika ginsengi (Panax quinquefolius) dışında farklı şekil ve formlarda ginsenge rastlamak mümkündür. Ancak geleneksel tıpta kullanılan yaygın ginseng türleri Amerikan ve Asya ya da Kore ginsengidir. Henüz yaygın sağlık otoriteleri tarafından kanıtlanmış bir bitki olmasa da tıp alanında, ginsengin hakkındaki araştırmalar yoğun olarak devam etmektedir.

Ginseng Nedir ve Ne işe Yarar?

Ginseng, sağlık için kök kısımları kullanılan ve faydalı olduğu düşünülen bir bitkidir. Asya ginsengi / Panax ginsengi geleneksel tıp tarihi boyunca çeşitli hastalıklar için kullanılmıştır (2). Amerikan ginsengi / Panax quinquefolius ise Amerika'da en çok talep gören bitkilerden biri olduğu için bazı eyaletlerde nesli tükenmekte olan bir tür olarak ilan edilmiştir (3).

Ginseng, genel olarak 3-6 yıl sonrasında hasat edilmektedir. Ginsengin taze hasadı ise dört yıldan önce yapılan hasatlar için tanımlanmaktadır. Ginsengin tıbbi kullanımı kurutulmuş yan ve ana kök kılları ile yapılmaktadır (4).

Ginseng, “vücudun zihinsel ya da fiziksel stresle daha iyi başa çıkmasına yardımcı olması beklenen bir madde olan adaptojen olarak” adlandırılmaktadır (5). Ancak bilim insanları arasında adaptasyon olduğuna dair bir görüş birliği yoktur. Genel olarak ginseng, antioksidan ve antienflamatuar etkilere sahiptir. Kullanımı güvenli olarak kabul edilen ginsengin pek çok farklı faydası da mevcuttur (2).

Ginseng Çeşitleri

Ginseng, benzer özellikleri olan bitkilere verilen bir isim olsa da iki ana türü bulunmaktadır. Bunlar; Panax ginseng ve Panax quinquefolium olarak adlandırılmaktadır. Panax ginsengi, Kore / Çin veya Asya ginsengi olarak da adlandırılmaktadır. Panax quinquefolius ise Kuzey Amerika’da yetiştirildiği için Amerika ginsengi olarak bilinmektedir.

Sibirya ginsengi ya da yabani kırmızı Amerikan (çöl) ginsengi olmak üzere farklı çeşitleri de mevcuttur. Ancak Sibirya ginsengi gerçek bir ginseng olarak kabul edilmez. Bunu sebebi ise ginsengten tamamen farklı bileşiklere sahip olmasıdır. Ancak ginsengler gibi adoptojen özelliğinin bulunmasından dolayı ve farklı hastalıklarda alternatif olarak da kullanımından dolayı Sibirya ginsengi daha çok ticari bir bitki olarak kullanılmaktadır (6). Yabani kırmızı Amerikan ginsegi, botanik olarak yine ginseng bitkisi sınıfına girmemektedir. Hatta yanlış kullanımda oldukça tehlikeli olabilen Canaigre veya Rumex adlı bir yerli Amerikan bitkisidir (7).

Panax Ginseng / Kore Ginsengi

Çoğunlukla Japonya, Çin ve Kore’de yaygın olarak kullanılan ginsengin bulunan kalıntılarına göre ilk olarak 60 bin yıldan daha uzun süre önce ortaya çıkmıştır (8). Son 2 bin yıldır da Uzakdoğu halkı nezdinde şifalı bitkiler arasında en faydalısı olarak kabul edilmektedir. Asya ginsenginin de kendi içinde pek çok farklı türü vardır. Ancak daha fazla yararlı olduğuna inanıldığı için kırmızı ve beyaz ginsenglere ilgi daha fazla artmıştır.

Kırmızı Ginseng

Asya ginsengleri içinde kırmızı ginsseng faydaları bakımında “daha şifalı” olduğuna inanıldığı için beyaz ginsenge oranla daha fazla talep görmektedir. Kırmızı ginseng, buhar ve ısı yoluyla işlenen bir çeşittir.(7). Kendi içinde de farklı türleri bulunan ginsenglerden her ginseng kırmızı olarak üretilmemektedir. Kırmızı ginsengin verimliliğini koruması ve değerlerini kaybetmemesi önemlidir. Kore’de yaygın olarak üretilen Gopoong ve Chunpoong türleri kırmızı ginsengin üretiminde kullanılması bakımından örnektir (8).

Beyaz Ginseng

Beyaz ginseng, kırmızı ginseng gibi işleme girmemektedir. Toplanan kökler herhangi bir ekstra işleme gerek kalmadan kurutulmaktadır (9). Bu kökler güneşte dehisdrasyona maruz kalmakta ve bu şekilde kurutulmaktadır. Kırmızı ginsenglerin klinik araştırmalarda daha etkili olduğu gözlemlense de, beyaz ginsengin faydaları üzerine de çalışmalar devam etmektedir.

Amerikan Ginsengi

Amerikan ginsengi olarak isimlendirilen Panax quinquefolius, Kuzey Amerika'ya özgü bir bitkidir. Hem yabani olarak ormanlarda yetişmekte, hem de ticari olarak yetiştirilmeye devam etmektedir. Amerika'da da oldukça popüler olan bu bitkinin bazı türleri tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olduğu için koruma altına alınmıştır. Yapılan laboratuvar çalışmalarında pek çok farklı fayda sağladığı teşhis edilmiştir. Ancak insanlar üzerindeki kanıtlanmış etkileri henüz oldukça sınırlı olsa da çalışmalar yoğun olarak devam etmektedir.

Sibirya Ginsengi

Sibirya ginsengi ya da Eleutherococcus senticosus isminde ginseng kelimesi bulunsa da aslında ginsengten kimyasal özellik bakımından son derece farklı bir bitkidir. Bu nedenle Sibirya ginsengi aslında ginsengin özelliklerini taşımamaktadır. Ancak ginsenglerle ortak bir noktası vardır. O da “adaptojen” olmasıdır (6). Ancak bu bitkinin adaptojen özelliğinin ginseng kadar etkili olmadığını savunanlar da vardır. Yine de yapılan araştırmalarda farklı hastalıklara karşı iyi gelebileceği gözlemlenmiştir.

Ginseng Faydaları

Farklı kullanım alanlarına sahip olan ginsengin sağlık açısından destekleyici olduğu düşünülmektedir. ABD Sağlık ve İnsan Hizmetleri Departmanı’nın web sitesinde yayınlanan makaleye göre takviye olarak alınan kırmızı ginseng ya da kore ginsengi faydaları arasında;

Kan dolaşımına iyi geldiği,
Antioksidan enzimini arttırarak oksidatif stresi azaltmaya yardımcı olduğu,
Kronik yorgunluğa iyi geldiği,
Erektil disfonksiyona iyi gelebileceği,
Bağışıklık fonksiyonlarına iyi gelebileceği,
Yaşlanma sürecini yavaşlatmaya yardımcı olmak
Anksiyete, menopoz, sıcak basması gibi durumlarda iyi gelebilir,
Solunum ve kardiyovasküler rahatsızlıklara da yardımcı olabileceği belirtilmektedir. (10)

Amerikan ginsengi ise Asya ginsenginden yapısal olarak oldukça farklıdır. Amerikan ginsengi faydaları arasında; gribal fonksiyonlara iyi gelebileceği, vücut ısısını düşürmeye yardımcı olabileceği (11), kronik yorgunlukla savaşmaya yardımcı olabileceği, diyabetik olmayan hastalarda kan şekerini düşürerek olumlu etkilere sahip olabileceği yapılan çalışmalarla ortaya konulmuştur. Diyabetli kişilerde de aynı etkinlikte olmasa da kan şekerini düşürebileceği gözlemlenmiştir (2). Ancak diyabete sahip olan bireylerin mutlak doktor kontrolünde destek alması gerekmektedir. Ayrıca Amerikan ginsenginin yatıştırıcı bir etkisi olduğuna da inanılmaktadır.

Piyasada görmeye alıştığımız aslında ginseng bitkisi ailesine ait olmayan ancak öyle adlandırılan bir bitki olan Sibirya ginsenginin üzerine yapılan araştırmalar oldukça yetersiz olmasına rağmen bazı faydalarından söz edilmektedir. Yapılan sınırlı araştırmalar doğrultusunda Sibirya ginsenginin enerjiyi arttırmada ve yorgunluğu azaltmada etkili olabileceği, yoğun fiziksel aktivitelerde kas dayanıklılığını artırabileceği, uyarıcı olarak kan basıncını yükseltebileceği, gribal fonksiyonların süresini kısaltabileceği, menopoz dönemine yardımcı olabileceği, kan seviyelerini düşürebileeği, ödemi azaltabileceği ve sinir hasarlarının tedavisinde yardımcı olabileceği ortaya konmuştur (12).

Ginsengin kullanımından dikkat edilmesi gereken kriterler vardır ve bunların da en önemlisi kullanılacak miktar ve sürenin profesyonel biri tarafından belirlenmesi gerektiğidir. Öyle ki ginseng kontrolsüz kullanıldığı zaman baş ağrısı, mide bulantısı, hipertansiyon gibi istenmeyen etkilere yol açabilmektedir. Ayrıca ginsengin kullanımı sadece yetişkinlere önerilmektedir. Çocukların ginsengi kullanmaması gerekmektedir (13).

Ginseng Nasıl Tüketilir?

Ginseng kökü içeren takviyeler veya bitkisel ilaçlar ginseng çayı ya da ağızdan alınacak sıvı ya da katı formlarda bulunabilmektedir. Takviye olarak kullanılan ginsengin etiketinde yazan kullanım tavsiyelerine uyulması gerekmektedir. Sadece yetişkinlere önerilen ginseng, çocuklar ya da hamileler için kesinlikle uygun bir ürün değildir (14). Ginsengin kullanım süresi de yetişkinlerde maksimum 3 aya kadar önerilmektedir (13). Ancak farklı ilaçların kullanımı ya da farklı bir hastalığa sahip olmak ginsengin kullanımı için olumsuz etkiler oluşturabileceğinden doktorun tavsiyesi ile kullanmak en iyi yol olacaktır.

Kaynakça: