Propolis, bitkilerin kendini soğuktan ve mikroorganizmalardan korumak amacıyla ürettiği reçineli maddenin arılar tarafından toplanarak transforme edilmesi sonucu elde edilen özdür. Apis mellifrea L. arı türü ile ilişkilendirilir. Arılar propolisi kovanlarını bakterilerden korumak, peteklerini temizlemek, diğer hayvanların peteğe girişini engellemek gibi amaçlar doğrultusunda kullanırlar. İsmi de buradan gelmektedir. Yunanca’da “pro” savunma anlamına gelirken, “polis” şehir anlamındadır. Propolis olarak adlandırılan bu özün rengi yeşilden kırmızı ve kahverengiye kadar değişkenlik gösterebilir. Hakkında birçok çalışma yapılan popüler bir konudur. Propolis faydaları saymakla bitmeyecek bir madde olarak günümüzde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır ve kullanımı artış göstermektedir (1).

Propolis Nedir, Ne İşe Yarar?

Türk Gıda Kodeksi Arı Ürünleri Tebliğ Taslağı’na göre:

Propolis; “bal arılarının, bitkilerin gövde, yaprak ve tomurcuk gibi kısımlarından topladığı reçinemsi maddeler ile bitki nektar ve polenlerini, balmumu ve enzimleri ile karıştırarak oluşturdukları işlenmemiş ürünü”,
Propolis ürünleri ise; “uygun işleme teknikleri ile propolisten elde edilen besin öğeleri ve biyoaktif bileşenler ile bu Tebliğde izin verilen diğer bileşenlerin karışımıyla hazırlanan, üretildiği propolisin karakteristik özelliklerine sahip sıvı, konsantre veya toz formdaki işlenmiş ürünleri”

ifade eder (2).

Birçok bitki, kendini korumak için reçinemsi bir madde salgılar. Bu madde, bitkileri çürümekten, mikroplardan, olumsuz hava koşullarından korurken bal arıları tarafından kullanıldığında da propolis oluşur. Bal arıları, reçinemsi olan bu maddeyi toplayarak kovana getirirler ve değişen miktarlarda mumla karıştırırlar. Sonrasında ise propolis, kovan içinde kullanıma hazır hale gelir. Bu propolis, bal arılarının kovan temizliği ve yalıtımı açısından vazgeçilmezleridir. Kovanı mikroplardan ve çatlakları kapatarak soğuktan korur. Bakıcı arıların, kraliçe arı daha doğurmadan kovanın her gözünü propolisle sildiği ve parlattığı bilinmektedir.

Bitkilerden toplanan ve arılar tarafından kullanılan bu madde, her türlü antimikrobiyal, antioksidan ve hücre yenileyici özelliği ile müthiş bir adaptasyon olarak karşımıza çıkmaktadır. Bitkilerde koruyucu özelliğe sahip olan ve arılarda birçok önemli amaca hizmet eden propolis, insan sağlığına da faydalı etkilerle karşımıza çıkmaktadır. Bal arılarının kovanlarından toplanan propolis, içerdiği etken maddeler sayesinde birçok etkiye sahiptir. Propolislerin, toplandığı bölgeleri aynı olmadığı için farklı etkilere sahip olduğu bilinmektedir. En önemli özelliklerinden biri olan antimikrobiyal oluşu; iltihap önleyici, ülser önleyici, karaciğer koruyucu ve bağışıklık güçlendirici etkiler göstermesini sağlayabilir (3).

Propolisin İçeriği ve Özellikleri

Propolisin genel yapısı incelendiğinde, %30 bitkisel mumlar, %10 esansiyel yağlar, %5 organik bileşikler ve mineraller, %5 polen ve %50 reçine ve zamksı maddelerden oluştuğu söylenir. Farklı çalışmalar ise incelenen birçok propolis örneğinden yola çıkarak bileşiminde 300’den fazla madde olduğunu belirlemiştir. Bu 300 maddeden bazıları flavonoidler, hidroksiflavonlar, hidroksiflavononlar, kalkonlar, benzoik asit ve türevleri, asitler, esterler, bezaldehit türevleri, sinamil alkol, sinamik asit ve türevleri, diğer asit ve türevleri, alkoller, ketonlar, fenoller, heteroaromatik bileşikler, terpen ve sekuterpen alkol türevleri, sekuterpen ve triterpen hidrokarbonlar, alifatik hidrokarbonlar, mineraller, steroller, şekerler ve aminoasitlerdir. Bu kimyasal içerikler, propolise antiviral, antibakteriyel, antifungal, antiseptik, antitümör, antimikotik vb. birçok sayısız özellik sağlamaktadır (4).

Arı ürünleri ile ilgili mevzuat çalışması halen devam etmektedir. Bu çalışma kapsamında çıkarılan Arı Ürünleri Tebliğ Taslağı’na göre propolis ürünleri farklı propolisin türleri için karakterize olan aşağıda maddeler halinde belirtilen bileşnlerin en az 8 tanesini ve her birini en az 1 mg/L veya 1 mg/kg olacak şekilde içermelidir (2).

p-coumaric acid / p-kumarik asit
pinobanksin 3-acetate / pinobanksin 3 asetat
galangin / galanjin
cinnamic acid / sinnamik asit
chrysin / krisin (CRS)
pinocembrin
caffeic acid / kafeik asit
kaempferol / kemferol
ferulic acid / ferulik asit
benzoic acid / benzoik asit
quercetin / kuersetin
artepillin C
naringenin
catechol / katekol
rutin
myricetin / mirisetin
hesperidin
apigenin
CAPE / kafeik asit fenetil ester
chlorogenic acid / klorojenik asit

Propolisin Faydaları

Geçtiğimiz 40 yıl boyunca bu maddenin faydalarını gözlemlemek amacıyla propolis hakkında sayısız yayın ortaya konulmuş, hücre ortamında ve hayvanlar üzerine birçok deneyler gerçekleştirilmiş. Çeşitli bakteriler üzerinde etkili olan propolisin antibakteriyel aktivitesi bilimsel çalışmalar ile ortaya konmuştur. Ayrıca propolis ekstraktının, bakterileri öldüren antibiyotikleri güçlendirici etkisi olduğunu da ortaya koymuşyur. Özellikle insan sağlığı için büyük tehdit oluşturabilen bazı Staphylococcus aureus ve Escherichia coli bakterilerine karşı kullanılan antibiyotiklerde bu güçlendirici etki gözlemlenmiştir. Ayrıca yapılan araştırmalar, propolisin bazı virüslerin neden olduğu enfeksiyonların gelişmesini engellediğini göstermiştir.

Yapılan ve yapılmakta olan çalışmalar, antiviral potansiyelinin olduğunu da ortaya koymaktadır. Bunun dışında antifungal, antioksidan, antiparazitar, ülser önleyici, radyasyon koruyucu, karaciğer koruyucu, antitümör, bağışıklık düzenleyici, anti diyabetik, lokal anestezik, yara iyileştirici, burun iltihabı önleyici, cilt yaşlanmasını geciktirici, anti alerjik ve gıda koruyucu gibi etkileri ve faydaları tespit edilmiş propolis türleri mevcuttur. Propolisin bütün hastalıkları iyileştirici bir ilaç olmadığını bilerek yerinde kullanımı ve propolisin sahip olduğu olanakların daha da araştırılması, sahip olduğu birçok olumlu özellik sayesinde propolisin hastalıkların tedavisinde kullanımına olanak sağlayacaktır (5). Buna ek olarak olası alerjen etkileri de gözetilerek uzman kontrolünde kullanılmasında fayda vardır.

Propolis Kullanımı

Çeşitli kullanım şekillerine sahip olan propolisin günümüzde saf ya da aloe jel ile polenle, ekstrakt olarak (hidroalkolik veya glikolik), ağız spreyi olarak (melissa, adaçayı ve/veya biberiye ile karıştırılarak), boğaz pastillerinde, kremler ve pudra şeklinde, gargara olarak üretilmekte ve içindeki balmumu alındıktan sonra kullanılmaktadır. Kullanım alanı oldukça geniş olup tıpta, kozmetik sanayinde ve gıda sektöründe kullanılmaktadır. Bu nedenle de propolisin tablet, pastil, deri kremi, şampuan, ruj, diş macunu ve ağız spreyleri gibi ticari ürünleri hazırlanmıştır (4).

Propolisin kullanımında en dikkat edilmesi gereken husus, kovandan alınmış ham propolisi direkt olarak tüketmemek olacaktır. Çünkü yaygın olmasa da bu ham propolis, bazı kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Bu alerji, deri yangısına (dermatitis) sebep olarak kendini gösterir. Bu sebeple propolisin işlenmiş halinin tüketimi, alerjik etkisini çok büyük oranda ortadan kaldıracaktır (6). Propolisi işlenmiş olarak sıvı propolis, propolis damlası, propolis spreyi, propolis tableti, su bazlı propolis, propolis kapsülü, propolis şurubu, propolis boğaz spreyi, propolis şekeri, propolis yağı ve propolis serumu gibi birçok formda görebiliriz(7).

Propolis Çeşitleri

Propolisin çeşitliliğini etkileyen birçok özellik vardır. Örnek vermek gerekirse farklı Apis mellifera L. arı türlerinden alınan propolislerin farklılık göstermesi, arı türünün propolis çeşitliliğinde bir faktör olduğunun kanıtıdır. Ayrıca propolisin coğrafi orijini, alındığı bölgenin iklimi, bitki kaynağı ve propolisin üretim yönteminin farklılığı, propolisin çeşitliliğinde büyük öneme sahip olan faktörlerdendir. Coğrafi bölge, bitkisel kaynak ve temel kimyasal bileşenlerine göre birçok çeşit propolis bulunmaktadır. Bunlar kavak tipi, yeşil Brezilya propolisi, huş ağacı kaynaklı propolis, kırmızı propolis, Akdeniz propolisi ve Clusia çiçeği kaynaklı propolis olmak üzere listelenebilir.

Türkiye’de ise coğrafi bölgelerine göre propolis çeşitleri, Güney Ege Bölgesi ve civarı (Muğla, Marmaris), Kuzey Ege Bölgesi ve civarı (İzmir), Karadeniz Bölgesi ve civarı (Artvin), Akdeniz Bölgesi ve civarı (Mersin) ve İç Anadolu Bölgesi ve civarı (Kayseri) olarak sıralanabilir (8).

Bikalite olarak propolis dahil tüm arı ürünlerini uzman ekibimizin kontrolünden geçirmekteyiz. Ürünlerin içeriğinden ve kalitesinden emin olduktan sonra sizlere orjinal olarak üreticisinden veya distribütöründen ulaştırmaktayız. Bu nedenle Bikalite’de bulunan takviye edici gıda ürünlerini güvenle kullanabilir ve bize geri dönüş yaparak gelişimimize katkı sağlayabilirsiniz.

Kaynakça: